جزئیات وقوع پدیده ماه گرفتگی در آسمانِ امروز - سفر ترکیه

انسان از دیرباز توجه بسیاری به آسمان داشته و یکی از پدیده هایی که همیشه توجه او را به خود جلب کرده است گرفتگی ماه و خورشید است.

ماه گرفتگی چیست؟

ماه گرفتگی یا خسوف زمانی اتفاق می افتد که ماه در فاز کامل (بدر) و در حال عبور از بخشی از سایه زمین باشد.

سایه زمین در واقع از دو قسمت مخروطی شکل درست شده است که یکی در داخل دیگری واقع شده است. بخش خارجی یا نیم سایه ای منطقه ای است که زمین فقط قسمتی از پرتو های خورشید را مسدود می نماید و مانع از رسیدن آن ها به ماه می گردد. در مقابل بخش درونی یا قسمت سایه، ناحیه ای است که زمین مانع از رسیدن تمام پرتو هایی می گردد که از خورشید به ماه می رسد.

سایه زمین به شکل یک مخروط است که قاعده آن مقطع زمین و طول میانه آن یک میلیون و 380 هزار کیلومتر است. طول این سایه، بر اثر تغییر فاصله زمین از خورشید تا حدود 40 هزار کیلومتر نسبت به مبدا میانه تغییر می نماید. خسوف زمانی اتفاق می افتد که ماه وارد مخروط سایه زمین گردد.

با توجه به جابجایی ماه در مدار، همیشه 2 هفته قبل یا بعد از خورشید گرفتگی امکان گرفتگی ماه هم وجود دارد.

شرایط رخ دادن ماه گرفتگی

برای اینکه ماه گرفتگی یا خسوف رخ دهد باید دو شرط مهم هم زمان با یکدیگر برقرار باشند:

ماه و خورشید و زمین در یک راستا یا خط مستقیم قرار گیرند به طوری که زمین بین ماه و خورشید قرار داشته باشد. به عبارت دیگر ماه در حالت بدر از زمین دیده گردد.

ماه در حرکت مداری خود به دور زمین در یکی از گره ها و یا در نزدیکی آن قرار داشته باشد.

مدت زمان ماه گرفتگی

مدت دوام ماه گرفتگی نسبتاً زیاد است، زیرا قطر مخروط سایه زمین در نقطه ای که ماه از آن می گذرد، در حدود 9٬200 کیلومتر است.

اگر ماه، مخروط سایه زمین را بطور مرکزی قطع کند، حدود دو ساعت در ماه گرفتگی کامل خواهد بود، زیرا قطر ماه در حدود 3٬500 کیلومتر و سرعت میانه آن 3٬200 کیلومتر در ساعت است.

انواع ماه گرفتگی

با توجه به موقعیت های مختلف زمین، ماه و خورشید سه نوع متفاوت از ماه گرفتگی قابل تشخیص است:

1- خسوف نیم سایه ای:

ماه از قسمت نیم سایه زمین عبور می نماید. در این حالت تغییر نور سطح ماه بسیار کم بوده و مشاهده آن سخت است. حدود 35 درصد از ماه گرفت ها از نوع نیم سایه ای است که تشخیص آن حتی به یاری تلسکوپ بسیار سخت است.

2- خسوف جزیی:

در خسوف جزیی بخشی از ماه از سایه زمین عبور می نماید و قسمت هایی از آن در تاریکی فرو می رود؛ که در حدود 30 درصد ماه گرفت ها جزئی می باشد که رصد این رویداد حتی بدون استفاده از ابزار اپتیکی نیز ساده است.

3- خسوف کلی:

تمام ماه از داخل سایه زمین عبور می نماید و بطور کامل در تاریکی فرو می رود. این رویداد به خاطر رنگ های گوناگون و متغیری که ماه در لحظه گرفت کامل در سطح خود دارد بسیار برجسته و مورد توجه است. حدود 35 درصد ماه گرفت ها از این نوع می باشد.

چرا در حالت خسوف کامل ماه قابل مشاهده است؟

سایه زمین ماه را کاملاً تاریک نمی نماید. حتی وقتی که ماه گرفتگی کامل باشد ماه کاملا مرئی است. علت پرتو های خورشید است که در مسیرشان به سمت ماه از جو زمین عبور می نمایند.

این جو مانند فیلتر بیشتر طیف های آبی پرتو های خورشید را پراکنده می نماید و مابقی نور که به رنگ قرمز پررنگ و یا نارنجی است و به مراتب تیره تر از نور سفید آفتاب می باشد در درون آن دچار مقداری شکست شده تا اینکه کسر کوچکی از آن به سطح ماه می رسد و آن را پرفروغ می نماید.

اگر زمین اتمسفری نداشت ماه در طی یک گرفت کامل، کاملا سیاه به نظر می رسید. در حالی که اکنون ماه می تواند رنگ های زیادی از قهوه ای و قرمز تیره گرفته تا نارنجی و زرد روشن، بر سطح خود داشته باشد.

نسبت ماه گرفتگی به خورشید گرفتگی

تعداد ممکن خورشید گرفتگی در هر سال بیشتر از ماه گرفتگی است، اما به علت اینکه در ماه گرفتگی قسمت های بزرگی (مثلا نیمی) از زمین می توانند آنرا ببینند به نظر می رسد که تعداد گرفتگی های ماه بیشتر از خورشید گرفتگی باشد.

در خورشید گرفتگی تنها منطقه ها کوچکی از سطح زمین به صورت یک نوار باریک می توانند آنرا مشاهده نمایند. پهنای منطقه گرفتگی خورشید بر سطح زمین از 272 کیلومتر تجاوز نمی نماید.

رصد ماه گرفتگی

بر خلاف خورشید گرفتگی، رصد ماه گرفتگی کاملا بی خطر است و برای رصد آن به هیچ فیلتر محافظی احتیاج ندارید. حتی برای رصد این پدیده احتیاجی به استفاده از تلسکوپ نیست.

یک خسوف سوژه بسیار جذابی برای عکاسی است خوشبختانه عکاسی از خسوف آسان است به شرط آنکه امکانات مناسبی داشته باشید و از آن به خوبی بهره ببرید.

جزئیات خسوف نیمسایه در آسمان 10 آذر

مهندس مسعود عتیقی، مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با اشاره به ماه گرفتگی پیش رو اظهار کرد: در ساعت 11 و 2 دقیقه روز دوشنبه، 10 آذرماه جاری به وقت کشورمان ماه گرفتگی از نوع نیمسایه شروع خواهد شد.

وی با تاکید بر اینکه کشورمان ایران جزو منطقه ها تحت پوشش این گرفت نیست، سرانجام این گرفت را ساعت 15 و 23 دقیقه روز 10 آذرماه به وقت ایران عنوان نمود و ادامه داد: ماه گرفتگی نیمسایه دوشنبه، 10 آذر به ساروس (دوره) 116 تعلق داشته و پنجاه و هشتمین گرفت از 73 گرفت این ساروس به شمار می رود.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران خاطر نشان کرد: قاره های امریکا، استرالیا و شرق آسیا از منطقه ها تحت پوشش گرفت نیمسایه ای دوشنبه، 10 آذر 99 هستند.

وی یادآور شد: از نظر آماری سالانه میان صفر تا حدبیشتر 3 ماه گرفتگی رخ می دهد و فاصله هر ماه گرفتگی در یک ساروس تقریبا برابر با 18 سال و 11 روز و 8 ساعت است.

پ