چله شو، شب زنانه مازندران چگونه می گذرد؟ - سفر ترکیه

با وجود گذشت سالیان سال اما همچنان نام چله شو در مازندران شنیده می گردد. کارشناسان فرهنگی علت دست نخورده ماندن نام چله شو در مازندران را با وجود گرایش شدید جوانان و نوجوانان این خطه به فارسی گویی، در ماهیت زنانه و مادرانه بودن این سنت می دانند. چله شو در مازندران، بدون ایفای درست نقش مادران بی معنا و بی محتوا می گردد و شاید به این علت است که نام چله شو در این ناحیه از کشورمان از زبان ها نیفتاده است. در ادامه با ما همراه باشید تا به معرفی این رسم دیرینه و آداب و رسوم آن در میان اهالی دوست داشتنی مازندران بپردازیم.

چله شو در مازندران:

• چله شو چیست؟
• آداب و رسوم چله شو در مازندران
• خوراکی های محلی چله شو
• نقش زنان در چله شو

چله شو چیست؟

چله شو یک سنت قدیمی و مجذوب نماینده در استان مازندران است که به مناسبت شروع فصل سرما و از راه رسیدن زمستان و چله بزرگ برگزار می گردد. چله به معنی یک دوره چهل روزه است که از اواخر آذر شروع می گردد و تا اواخر دی ادامه پیدا می نماید. این مدت به عنوان سردترین روزهای سال در مازندران شناخته می گردد و به همین علت اهالی مازندران با برگزاری مراسم های خاص به استقبال این سرمای طاقت فرسا می روند.

آداب و رسوم چله شو در مازندران

چله شو به طور خاص در شب های سرد اواخر ماه آذر و اوایل دی ماه برگزار می گردد و یکی از مهم ترین رسوم و آیین های مازندران است. یکی از مهم ترین آداب و رسوم مازندرانی ها در چله شو شب نشینی است. به طور کلی می توان گفت جشن چله شو در مازندران یک جشن سنتی با ریشه های تاریخی و فرهنگی فراوان است که آداب و رسوم مربوط به آن هنوز هم در بین اهالی مازندران زنده مانده اند و هرساله با شور و شوق زیاد برگزار می شوند. چله شو پیوند بین مردم، طبیعت و سنت های دیرینه در مازندران است.

در چله شو خانواده ها دور هم جمع می شوند و با گفت وگو، خوردن غذا و تنقلات، انجام بازی هایی از جمله کشتی و مچ اندازی، خواندن آواز و شعر و انجام پایکوبی های محلی به استقبال ایام سرد سال می روند. یکی از اشعار معروف که اقوام طبری آن را به شکل آواز در مراسم چله شو می خوانند این شعر است:

فال گرفتن در چله شو

فال گرفتن یکی از رسوم جالب شب چله مازندران است؛ چراکه اهالی مازندران شیوه جالبی برای این کار دارند. در چله شو بزرگ فامیل به نیت از همه اعضای خانواده فال حافظ می گیرد و فال را با صدای بلند در جمع می خواند.

فال گردو یکی دیگر از آداب و رسوم چله شو است که برای انجام آن یک سینی بزرگ گردو را روی میز می گذارند و در انتهای شب هریک از اعضای خانواده با چشم بسته مقداری از گردوها را برمی دارد. اعضای خانواده موقع خواب گردوها را زیر بالش می گذارند و صبح روز بعد شروع به شکستن آن ها می نمایند. اگر مغز گردوها سفید و خوب باشد یعنی نتیجه فال خوب از آب در آمده است و آن ها به آرزوی خود خواهند رسید.

فالگوش ایستادن یکی دیگر از فال های جالب در بین مردم مازندران است. دختران یا زنان کلید و آینه در دست می گیرند و سر راه عابرین پیاده می ایستند. آن ها باید با گوش دادن به صحبت های عابران پیاده فال خود را تعبیر نمایند.

قاشق زنی در چله شو

رسم جالب قاشق زنی نه تنها در مازندران بلکه در شهرهای دیگر نیز اجرا می گردد؛ اما رواج گذشته را ندارد. در چله شو زنان و دختران مازندرانی روی صورت خود را با چادر می پوشانند و با یک قاشق چوبی بزرگ یا ظرف سراغ خانه همسایه ها می روند و در می زنند. آن ها با باز شدن در قاشق چوبی یا ظرف خود را به سمت همسایه می گیرند و بدون اینکه حرفی بزنند از همسایه درخواست پر کردن ظرف با خوراکی ها و تنقلات یلدایی را می نمایند.

هدیه بردن برای تازه عروس

یکی از زیبایی های چله شو در استان مازندران تقسیم کردن شادی این شب با نزدیکان و عزیزان است. در شهرستان کلاردشت استان مازندران رسم هدیه بردن برای تازه عروس هایی که عقد نموده اند و در خانه پدر زندگی می نمایند بسیار جالب توجه است. به مناسبت چله شو، خانواده داماد تمام مایحتاج شب یلدا، از بوقلمون، مرغ و ماهی گرفته تا هدیه ای برای عروس خانم که تیکه ای نامیده می گردد را هنگام غروب آفتاب به خانه عروس می فرستند.

گذاشتن قرار عقد و عروسی

چله شو به اعتقاد مردم مازندران یکی از خوش یمن ترین ایام سال برای گذاشتن قرار عقد و عروسی است. در این شب خانواده هایی که قصد وصلت با یکدیگر را دارند، به بازدید از یکدیگر می روند تا درباره قرار عقد، عروسی و شروع زندگی مشترک بچه هایشان صحبت نمایند.

دلجویی از خانواده عزادار

شب یلدا به رغم اینکه به عنوان بهانه ای برای شادی و کنار هم بودن شناخته می گردد؛ اما برای خانواده هایی که عزادار عزیز از دست رفته خود هستند معنای متفاوتی دارد. مردم مازندران در این شب با حضور در خانواده بستگانی که عزیز خود را از دست داده اند با آن ها ابراز همدردی می نمایند و شب یلدا را در کنار یکدیگر سپری می نمایند.

خوراکی های محلی چله شو

خوراکی های محلی، شب نشین سفره های چله شو مازندران هستند. این خوراکی ها با ظرافت زنانه آمیخته به مهر مادرانه و صبوری و دیگرخواهی مادرانه در عصر غلبه فست فودها و نمایش تمکن مالی بر سفره ها، گردآوری می شوند. میرزا قاسمی، ته چین مازندرانی، فسنجان با مرغ یا اردک، کوکو سبزی، کباب و خورشت آلو از محبوب ترین غذاهای سفره چله شو در مازندران هستند. مردم غرب مازندران به ویژه ناحیه کلارستاق سبزی پلو با ماهی، اردک یا مرغ را به عنوان غذای چله شو آماده و میل می نمایند. بعضی از خانواده ها نیز غذای لذیذ و مقوی برنج با گوشت خروس را به عنوان غذای چله شو طبخ و مصرف می نمایند.

اگرچه وجود نعمت ها و میوه های فراوان در بازار، زحمت مادران را کم نموده است؛ اما در گذشته غذاها و خوراکی های محلی چله شو از ماه ها قبل با مهر مادرانه برای این منظور آماده می شدند. مادران مازندرانی، هندوانه را از تابستان در داخل آویزهای حصیری، قرار می دادند و در مکان های سرد آویزان می کردند تا برای شب یلدا سالم بماند. برای نگهداری انار هم از چنین روش مشابهی استفاده می کردند. اهالی آمل معتقدند اگر در شب چله یا همان چله شو هندوانه بخورند، از خطر وقوع سکته قلبی و خفقان در طول سال در امان خواهند بود. اهالی تنکابن نیز خوردنی های چله شو را چهل عدد می دانند که مهم ترین آن ها هندوانه است. اهالی ساری نیز می گویند اگر کسی در شب یلدا هندوانه بخورد، در طول سال دچار دندان درد نخواهد شد و اگر کسی در این شب حاجتی داشته باشد، با خوردن هندوانه حاجت روا خواهد شد.

در این شب، زنان مازندرانی از برنج سفید برای پختن بادانه استفاده می کردند. یکی از مجذوب نماینده ترین و مهم ترن مناسک این شب در مازندران، چیدن میوه های وحشی فصب و نگهداری آن ها برای شب نشینی طولانی ترین شب سال که همچنان متداول است، بود.

پاییز مازندران میوه های جنگلی زیادی دارد که به سفارش مادران، به وسیله بچه ها جمع آوری شده و در شب یلدا مورد استفاده قرار می گیرند. شیره خرمالوی وحشی و بلوبری وحشی یا ولیک از میوه های کاربردی در این شب هستند. ازگیل وحشی، گردو، کنجد و شکر قرمز از دیگر محصولات بومی مازندران برای استفاده در این شب است.

در این شب، نوعی شیرینی با نام پیسه کنده با آرد، آب، گردو و شکر سفید یا قرمز درست می گردد این مواد را با هم مخلوط می نمایند و خمیری درست می نمایند که به شکل شیرینی درآورده و به صورت خام خورده می شد. بعضی زرده تخم مرغ را نیز به آن اضافه می کردند که در اصطلاح مازندرانی به آن، آغوزنون یا نان گردو می گفتند. این نان را با کنجد و شکر و گاهی عسل درست می نمایند که به آن، پشتیزیک هم می گویند که معادل همان نان کنجدی است.

نقش زنان در چله شو

زنان، نقش موثری در هرچه باشکوه تر کردن سفره های شب نشینی چله شو مازنی دارند. مردم مازندران مثل دیگر اقوام ایرانی اهمیت ویژه ای برای چله شو قائل هستند و هر سال این جشن را باشکوه تر برگزار می نمایند. فریده یوسفی، پژوهشگر آیین ها و سنت های مازندرانی، در این زمینه می گوید:

زنان مازندرانی میراث دار فرهنگی، به خصوص در حوزه میراث ناملموس هستند. بنابراین انتقال آموزه های فرهنگی به وسیله زنان مازندرانی به نسل جوان از همین طریق صورت می گیرد.

وی در این زمینه اضافه نمود که زنان مازندرانی از روزها قبل تر از چله شو برای تدارکات سور و سات شب یلدا در تکاپو هستند تا در جمع خانواده خوش باشند و این آیین همان گونه که از پیشینیان بر جای مانده است تداوم پیدا کند.

وی در این زمینه گفت:

قصه گویی مادربزرگ ها پای ثابت شب چله در مازندران است و شاید به همین علت هم شب یلدا به شب فرهنگی زنان در این استان تبدیل شده است.

این پژوهشگر فرهنگی با صفر تا صد دانستن تدراکات شب یلدا به وسیله زنان، یکی از برترین مناسک شب یلدا را مادرانه دانستن آن و مهیا کردن ته چین مازندرانی به وسیله مادران دانست.

جشن های سنتی از جمله چله شو از داشته های فرهنگی غنی ما هستند که باید در پاس داشت آن ها کوشا باشیم. شما می توانید نظرات و تجربه های خود را درباره این موضوع با ما و سایر کابران خبرنگاران در میان بگذارید.

پرسش های متداول

چله شو چیست؟

چله شو یک سنت قدیمی و مجذوب نماینده در استان مازندران است که به مناسبت شروع فصل سرما و از راه رسیدن زمستان و چله بزرگ برگزار می گردد. چله در اعتقاد مردم مازندران به معنی یک دوره چهل روزه است که از اواخر آذر شروع می گردد و تا اواخر دی ادامه پیدا می نماید.

چله شو در مازندران چگونه می گذرد؟

چله شو یک جشن سنتی با ریشه های تاریخی و فرهنگی است که آداب و رسوم آن هنوز در مازندران زنده مانده اند. در چله شو خانواده ها دور هم جمع می شوند و با گفت وگو، خوردن غذا و تنقلات، انجام بازی، خواندن آواز و شعر محلی به استقبال سرما می روند.